در صنعت دامپروری مدرن، کنترل هزینه‌های تغذیه و افزایش بهره‌وری از منابع نیتروژن اهمیت حیاتی دارد. پروتئین، گران‌ترین جزء جیره‌های دامی است و هر درصد هدررفت آن، مستقیماً به معنای کاهش سود دامدار است. در این میان، نیتروساید به عنوان نسل جدید اوره آهسته‌رهش، با هدف آزادسازی کنترل‌شده نیتروژن در شکمبه معرفی شده است. این فناوری نه تنها موجب بهبود کارایی نیتروژن می‌شود، بلکه تأثیر مستقیم بر افزایش تولید شیر و گوشت و کاهش هزینه‌های خوراک دارد.
هزینه پنهان پروتئین در جیره‌های معمولی
در جیره‌های رایج، بخش قابل‌توجهی از نیتروژن موجود در منابع پروتئینی یا اوره معمولی به سرعت در شکمبه آزاد می‌شود. این آزادسازی سریع باعث افزایش ناگهانی آمونیاک و در نتیجه تلفات نیتروژن از طریق تنفس یا ادرار می‌گردد. دام برای خنثی‌سازی این آمونیاک انرژی مصرف می‌کند، در حالی‌که این نیتروژن می‌توانست صرف سنتز میکروبی و تولید پروتئین شیر یا گوشت شود.
در عمل، تخمین زده می‌شود که تنها ۲۵ تا ۳۰ درصد از نیتروژن خوراک در بدن دام مورد استفاده واقعی قرار می‌گیرد و مابقی به صورت اتلاف از چرخه تغذیه خارج می‌شود. این یعنی بخش بزرگی از هزینه خوراک بدون بازده تلف می‌شود؛ هزینه‌ای که اغلب دامداران از آن بی‌خبرند.
نقش نیتروساید در کاهش تلفات نیتروژن
نیتروساید با طراحی خاص پوشش چندلایه خود، آزادسازی اوره را به‌تدریج و متناسب با فعالیت میکروبی شکمبه تنظیم می‌کند. این مکانیسم باعث می‌شود نیتروژن در بازه زمانی طولانی‌تر و هماهنگ با نیاز واقعی میکروارگانیسم‌ها آزاد شود.
نتیجه این فرآیند، کاهش چشمگیر غلظت آمونیاک آزاد در شکمبه و در پی آن کاهش اتلاف نیتروژن در ادرار است. مطالعات میدانی نشان داده‌اند که استفاده از نیتروساید می‌تواند تا ۴۰ درصد کاهش در تلفات نیتروژن ایجاد کند، بدون آن‌که عملکرد حیوان کاهش یابد. درواقع، نیتروساید به دام اجازه می‌دهد از همان مقدار نیتروژن ورودی، پروتئین میکروبی بیشتری تولید کند، یعنی همان پروتئینی که مستقیماً در رشد عضلات و سنتز شیر نقش دارد.
بهبود راندمان خوراک و صرفه‌جویی در انرژی
آزادسازی کنترل‌شده نیتروژن، علاوه بر کاهش تلفات، موجب بهینه‌سازی نسبت انرژی به پروتئین در شکمبه می‌شود. زمانی که نیتروژن در دسترس میکروب‌ها به‌طور یکنواخت تأمین شود، تخمیر کربوهیدرات‌ها نیز کارآمدتر انجام می‌شود. این مسئله منجر به تولید اسیدهای چرب فرار بیشتر، افزایش انرژی متابولیسمی، و در نهایت افزایش بازده خوراک (Feed Efficiency) می‌گردد.
در دام‌های شیری، این به معنای افزایش تولید شیر بدون افزایش خوراک مصرفی است، و در دام‌های پرواری نیز به بهبود ضریب تبدیل خوراک منجر می‌شود. به بیان ساده، دامدار با مصرف همان مقدار خوراک، محصول بیشتری دریافت می‌کند. از منظر اقتصادی، این صرفه‌جویی می‌تواند هزینه‌های خوراک را ۵ تا ۱۰ درصد کاهش دهد، که در مقیاس صنعتی رقم چشمگیری است.
نتایج میدانی و مطالعات عملکردی
نتایج آزمایش‌های انجام‌شده در مزارع و کارخانه‌های خوراک دام نشان می‌دهد که استفاده از نیتروساید نه تنها منجر به کاهش بار آلودگی نیتروژنی محیط می‌شود، بلکه بهبود قابل‌توجهی در شاخص‌های تولیدی دام نیز دارد.
در یک مطالعه ۹۰ روزه بر روی گاوهای شیری، جایگزینی بخشی از پروتئین جیره با نیتروساید باعث افزایش ۷ درصدی تولید شیر و افزایش ۵ درصدی چربی و پروتئین شیر شد. همچنین در دام‌های گوشتی، استفاده از این محصول به افزایش میانگین وزن‌گیری روزانه تا ۱۰۰ گرم بیشتر در هر رأس منجر گردید.
از سوی دیگر، کارخانه‌های خوراک دام با استفاده از نیتروساید می‌توانند فرمولاسیون‌های اقتصادی‌تر و پایدارتر طراحی کنند؛ زیرا این ترکیب امکان کاهش استفاده از منابع گران‌قیمت پروتئینی مانند کنجاله سویا را فراهم می‌سازد.
جمع‌بندی
نیتروساید، نمونه‌ای از فناوری‌های نوین در تغذیه هوشمند دام است که ضمن کاهش هزینه‌های پنهان پروتئین، کارایی نیتروژن را در سیستم گوارشی افزایش می‌دهد. این محصول با کنترل آزادسازی آمونیاک، به دام کمک می‌کند تا نیتروژن را به شکلی بهینه‌تر مصرف کند و در نتیجه تولید شیر، گوشت و سود اقتصادی دامدار را افزایش دهد.
برای کارخانه‌های خوراک دام نیز نیتروساید یک ابزار مؤثر در طراحی جیره‌های مقرون‌به‌صرفه و پایدار است. در نهایت، این رویکرد هوشمند در تغذیه، پلی میان بهره‌وری اقتصادی، سلامت دام و حفظ محیط زیست ایجاد می‌کند — گامی مهم در مسیر دامپروری مدرن و پایدار.