در سیستم تغذیه نشخوارکنندگان، تعادل میان تأمین انرژی و نیتروژن نقش اساسی در عملکرد بهینه دام ایفا می‌کند. میکروارگانیسم‌های شکمبه برای سنتز پروتئین میکروبی، که منبع اصلی پروتئین قابل جذب در بدن دام است، به نیتروژن قابل دسترس نیاز دارند. با این حال، چالش اصلی در استفاده از منابع نیتروژنی مانند اوره، آزادسازی سریع و غیرقابل‌کنترل آمونیاک است که علاوه بر کاهش بازده مصرف نیتروژن، خطر بروز سمیت آمونیاکی را نیز افزایش می‌دهد.
در پاسخ به این چالش، محصول نوآورانه نیتروساید به عنوان نسل جدید اوره آهسته‌رهش معرفی شده است. این ترکیب با آزادسازی تدریجی و کنترل‌شده نیتروژن در شکمبه، ضمن تأمین مداوم نیاز میکروبی، از اتلاف نیتروژن و بروز اختلالات متابولیکی جلوگیری می‌کند. در این مقاله، مکانیسم عملکرد نیتروساید در شکمبه، تأثیر آن بر جمعیت میکروبی، سنتز پروتئین و بهبود بهره‌وری تغذیه‌ای دام به صورت علمی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
فیزیولوژی شکمبه و نیاز میکروبی به نیتروژن
شکمبه یکی از بخش‌های کلیدی دستگاه گوارش نشخوارکنندگان است که میزبان جمعیتی متنوع از میکروارگانیسم‌ها شامل باکتری‌ها، مخمرها و پروتوزوآها است. این میکروارگانیسم‌ها مسئول تجزیه و تخمیر فیبر و سایر ترکیبات غذایی پیچیده به اسیدهای چرب فرار (VFA) هستند که منبع اصلی انرژی برای دام به شمار می‌روند.
یکی از عناصر حیاتی برای رشد و فعالیت میکروبی، نیتروژن است که عمدتاً از پروتئین‌ها و اوره تأمین می‌شود. کمبود نیتروژن باعث کاهش سنتز پروتئین میکروبی، کاهش رشد میکروبی و در نتیجه کاهش تولید انرژی و بهره‌وری غذایی می‌شود. بنابراین، تأمین نیتروژن به میزان مناسب و در زمان مناسب، کلید حفظ عملکرد بهینه شکمبه و سلامت دام است.
تفاوت آزادسازی ناگهانی و تدریجی آمونیاک
آمونیاک یکی از محصولات تجزیه نیتروژن است که می‌تواند به سرعت در شکمبه آزاد شود. آزادسازی ناگهانی آمونیاک، مانند آنچه در استفاده از اوره معمولی مشاهده می‌شود، باعث تجمع آمونیاک بیش از حد در محیط شکمبه می‌شود. این حالت می‌تواند به سمیت آمونیاکی منجر شود و فعالیت میکروبی را مختل کند، چرا که غلظت بالای آمونیاک به سرعت PH شکمبه را افزایش داده و شرایط محیطی را برای برخی میکروب‌ها نامطلوب می‌کند.
در مقابل، نیتروساید با فناوری کنترل آزادسازی، نیتروژن را به تدریج در طول زمان در دسترس میکروارگانیسم‌ها قرار می‌دهد. این روش موجب می‌شود سطح آمونیاک در محدوده بهینه باقی بماند و میکروبیوم شکمبه بتواند آن را به صورت مؤثر برای سنتز پروتئین میکروبی استفاده کند.
تأثیر نیتروساید بر جمعیت میکروبی و تولید VFA
نیتروساید با تأمین یکنواخت نیتروژن، محیطی پایدار برای میکروب‌های شکمبه فراهم می‌کند. این ثبات موجب افزایش تعداد و تنوع باکتری‌های مفید می‌شود که مسئول تجزیه فیبر و تولید VFA هستند. افزایش تولید VFA به ویژه استات، پروپیونات و بوتیرات، انرژی مورد نیاز برای رشد و تولید شیر و گوشت دام را تأمین می‌کند.
علاوه بر این، تأمین کنترل‌شده نیتروژن موجب افزایش نسبت نیتروژن به کربن در شکمبه می‌شود که شرایطی ایده‌آل برای سنتز پروتئین میکروبی فراهم می‌آورد. سنتز پروتئین میکروبی، نه تنها نیاز دام به پروتئین غذایی را کاهش می‌دهد، بلکه با تولید ترکیبات مغذی ارزشمند، کیفیت محصولات دامی مانند شیر و گوشت را نیز بهبود می‌بخشد.
کاهش خطر سمیت آمونیاکی و بهبود تعادل متابولیکی
یکی از مزایای برجسته نیتروساید، کاهش خطر سمیت آمونیاکی است. آزادسازی تدریجی آمونیاک باعث می‌شود که غلظت آن هیچ‌گاه به حدی نرسد که سبب آسیب به دیواره شکمبه یا سیستم متابولیکی دام شود. این کنترل، تعادل PH و فرآیندهای متابولیکی را پایدار نگه می‌دارد و از اختلالات گوارشی جلوگیری می‌کند.
همچنین، کاهش نوسانات آمونیاکی، میزان دفع نیتروژن به محیط زیست را کاهش می‌دهد و بهره‌وری تغذیه‌ای دام را بهینه می‌سازد. این امر به ویژه در سیستم‌های پرورش صنعتی که تأمین نیتروژن و مدیریت محیط زیست اهمیت بالایی دارد، بسیار ارزشمند است.
جمع‌بندی
نیتروساید با مکانیسم آزادسازی کنترل‌شده نیتروژن، یک ابزار علمی مؤثر برای افزایش بهره‌وری غذایی در دام‌ها محسوب می‌شود. این ترکیب با تأمین نیتروژن به میزان و زمان مناسب، رشد و فعالیت میکروبی شکمبه را تقویت می‌کند، تولید VFA و سنتز پروتئین میکروبی را افزایش می‌دهد و خطر سمیت آمونیاکی را به حداقل می‌رساند. بهره‌گیری از این فناوری، نه تنها عملکرد متابولیکی دام‌ها را بهبود می‌بخشد، بلکه باعث افزایش کیفیت محصولات دامی و کاهش اثرات زیست‌محیطی می‌شود. در نهایت، نیتروساید نمونه‌ای از راهکارهای تغذیه‌ای هوشمند است که بهره‌وری، سلامت و پایداری را به طور همزمان ارتقا می‌بخشد.