در سال‌های اخیر، افزایش هزینه‌ی منابع پروتئینی در خوراک دام و نگرانی از اتلاف نیتروژن در سیستم گوارشی، پژوهشگران و تولیدکنندگان خوراک را به سمت استفاده از ترکیبات نوآورانه سوق داده است. یکی از مؤثرترین این راهکارها، استفاده از اوره آهسته‌رهش (Slow Release Urea) است.
در این میان، نیتروساید (Nitroside) به‌عنوان نسل جدید اوره آهسته‌رهش، توانسته تعادلی دقیق میان کارایی، ایمنی و صرفه اقتصادی ایجاد کند و جایگزینی مطمئن برای منابع پروتئینی گران‌قیمت در جیره دام‌ها باشد.
تعریف و ساختار نیتروساید
نیتروساید محصولی استراتژیک در گروه افزودنی‌های خوراک دام بوده که با استفاده از فناوری پوشش چندلایه تولید می‌شود. این پوشش به گونه‌ای طراحی شده که آزادسازی نیتروژن به‌صورت تدریجی و کنترل‌شده انجام گیرد، به‌ویژه در ساعات اولیه پس از مصرف.
برخلاف اوره معمولی که در شکمبه به سرعت هیدرولیز می‌شود و سبب افزایش ناگهانی آمونیاک و خطر سمیت می‌گردد، نیتروساید این فرایند را با کنترل دقیق نرخ آزادسازی متعادل می‌سازد.
این ویژگی باعث می‌شود نیتروژن آزادشده با سرعت هضم کربوهیدرات‌ها در شکمبه هماهنگ شود؛ نتیجه‌ی این هم‌زمانی، افزایش سنتز پروتئین میکروبی، بهبود هضم فیبر، و کاهش تلفات نیتروژن در ادرار و خون است.
ترکیب و ویژگی‌های فیزیکی
نیتروساید دارای پروتئین خام بسیار بالا (بیش از ۲۲۰ درصد بر پایه ماده خشک) و نیتروژن حدود ۴۰ درصد است که آن را به منبعی غنی و مطمئن از نیتروژن غیرپروتئینی (NPN) تبدیل می‌کند.
رطوبت پایین (۰.۵ تا ۱ درصد)، رنگ نارنجی مشخص، و پایداری بالا در انبار از ویژگی‌های فیزیکی این محصول هستند.
همچنین به‌دلیل وجود اسیدهای چرب و کلسیم در ترکیب فرامحصولی، نیتروساید علاوه بر تأمین نیتروژن، به بهبود وضعیت متابولیکی دام و کیفیت جیره نیز کمک می‌کند.
مزایای کلیدی نیتروساید
استفاده از نیتروساید در جیره‌ی گاو، گوسفند و بز مزایای متعددی دارد که هم در سطح فیزیولوژیک و هم اقتصادی قابل توجه‌اند:
- تأمین مداوم نیتروژن در شکمبه:
نیتروساید با آزادسازی تدریجی آمونیاک، شرایط پایدار و یکنواختی را برای رشد میکروب‌های شکمبه فراهم می‌کند. - کاهش خطر مسمومیت آمونیاکی:
کنترل دقیق نرخ هیدرولیز اوره موجب می‌شود از افزایش ناگهانی آمونیاک جلوگیری شده و عملکرد کبد و سیستم متابولیکی حفظ شود. - افزایش کارایی خوراک:
نیتروساید سبب افزایش جمعیت میکروبی، بهبود هضم فیبر، و استفاده‌ی بهتر از مواد مغذی جیره می‌شود. - صرفه‌جویی اقتصادی:
با جایگزینی بخشی از منابع پروتئینی گران‌قیمت (مثل کنجاله سویا) و کاهش نیاز به مکمل‌های اضافی، هزینه نهایی خوراک کاهش می‌یابد. - افزایش تولید و کیفیت محصولات دامی:
در دام‌های شیری، مصرف نیتروساید با افزایش تولید شیر و بهبود ترکیب پروتئینی آن همراه است. در دام‌های پرواری نیز رشد روزانه و ضریب تبدیل غذایی بهبود می‌یابد.
فناوری آهسته‌رهش؛ کلید تغذیه هوشمند
اساس موفقیت نیتروساید در مهندسی پوشش چندلایه اوره نهفته است. این فناوری باعث می‌شود نیتروژن در بازه‌ای حدود شش ساعت به تدریج آزاد شود و نسبت آمونیاک به کربوهیدرات در شکمبه در وضعیت ایده‌آل باقی بماند.
به‌این‌ترتیب، تعادل pH حفظ می‌شود، تخمیر بهینه اتفاق می‌افتد، و سنتز پروتئین میکروبی به حداکثر کارایی می‌رسد.
این سطح از هماهنگی در سیستم تغذیه دام، به‌ویژه در گاوهای پرتولید و گوسفندان پرواری، موجب کاهش فشار متابولیکی بر کبد و افزایش بهره‌وری انرژی جیره می‌شود.
تأثیر بر پایداری زیست‌محیطی
از آنجا که بخشی از نیتروژن در خوراک معمولی به‌صورت آمونیاک تلف شده و در محیط آزاد می‌شود، استفاده از نیتروساید می‌تواند نقش مهمی در کاهش انتشار نیتروژن و آمونیاک به هوا و خاک داشته باشد.
این ویژگی نیتروساید را نه تنها به یک انتخاب اقتصادی، بلکه به یک راهکار پایدار و دوستدار محیط‌زیست تبدیل می‌کند.
جمع‌بندی
نیتروساید، محصولی حاصل از تلفیق علم تغذیه دام و فناوری مواد، توانسته چالش قدیمی نوسانات آمونیاکی در شکمبه را به‌صورت مؤثر حل کند.
این محصول با تأمین یکنواخت نیتروژن، کاهش خطرات متابولیکی، و صرفه‌جویی در هزینه‌ها، گامی مهم در جهت تغذیه هوشمند، ایمن و پایدار دام‌ها به شمار می‌رود.
برای دامداری‌هایی که به دنبال افزایش بازده اقتصادی و کیفیت تولید خود هستند، نیتروساید نه یک افزودنی معمولی، بلکه یک راهبرد نوین در مدیریت تغذیه دامی است.